اهمیت یادگیری مهارت انتقادپذیری و تحمل حرف مخالف

یادگیری مهارت انتقادپذیری و تحمل حرف مخالف از دو جنبه اهمیت دارد. زمانی که انتقاد سازنده دریافت می‌کنید، فرصتی برای شناخت یک نقطه تاریک و روشن کردن آن را به دست می‌آورید. واکنش دفاعی در چنین موقعیتی، فقط فرصت شناخت نقاط ضعف را از شما می‌گیرد؛ نقاط ضعفی که ممکن است در آینده شما را به چالش بکشد.

دومین جنبه اهمیت یادگیری مهارت انتقادپذیری و تحمل حرف مخالف برای مواجهه با نقدهای مخرب است. بعضی از افراد وقتی انتقاد مخربی می‌شنوند، حالت دفاعی شدیدی می‌گیرند و حتی ممکن است رابطه‌های دوستانه چندساله را به هم بزنند؛ در حالی که شاید دوست آن‌ها فقط از سر ناآگاهی یک نقد مخرب ارائه داده است. از طرف دیگر، این افراد با خشم شدید و نشخوار فکری که بعد از شنیدن نقد ایجاد می‌کنند، به خودشان نیز آسیب می‌رسانند. حتی بعضی از افراد ممکن است بعد از شنیدن نقد مخرب، دچار افسردگی شوند!  

وقتی مهارت انتقادپذیری و تحمل حرف مخالف را داشته باشید، با شنیدن هر نقد، مراحل زیر را طی می‌کنید:

ابتدا در ذهن خود تفکیک می‌کنید که نقد مخرب است یا سازنده.

اگر نقد سازنده باشد، با منتقد درباره آن صحبت می‌کنید و از او برای پیدا کردن نقاط تاریک درونی خود کمک می‌گیرید.

اگر نقد مخرب باشد، واکنشی صبورانه و آگاهانه نشان می‌دهید. ابتدا بررسی می‌کنید که آیا نکته مثبتی در آن وجود دارد یا نه. اگر وجود دارد، آن را برمی‌دارید و اگر نه، فقط از بحث خارج می‌شوید. اگر هم لازم باشد واکنشی نسبت به انتقاد مخرب داشته باشید، این واکنش را با آرامش و با حفظ حرمت‌ها نشان می‌دهید.

چگونه انتقادپذیر باشیم؟

ذهن انسان به دلایل مختلفی مثل ترس از ترد شدن، پایین بودن عزت نفس و باورهای اشتباهی که از طریق فرهنگ در ذهن شکل گرفته، نسبت به انتقاد حالت تدافعی دارد و آن را نمی‌پذیرد. ذهن انسان مثل کودکی است که قابلیت تربیت دارد. اگر برای مدتی واکنش آگاهانه نسبت به انتقادات داشته باشید، ذهن شما بعد از مدتی مهارت انتقادپذیری را یاد می‌گیرد. پس فرایند یادگیری انتقادپذیری آگاهانه شروع می‌شود و کم‌کم به یک مهارت در ناخودآگاه شما تبدیل خواهد شد.

در ادامه در 5 مرحله توضیح می‌دهیم چگونه انتقادپذیر باشیم.

1. هیچ انتقادی به شخصیت و ارزش شما برنمی‌گردد

یکی از اولین دلایل واکنش دفاعی نسبت به انتقاد این است که ذهن انتقاد را به شخصیت و ارزش فرد ارتباط می‌دهد. نقدشونده فکر می‌کند منتقد با او خصومت شخصی دارد، می‌خواهد او را تخریب کند یا احساس خود برتربینی دارد. در حالی که بسیاری از منتقدها فقط برای کمک به دوست یا همکارشان آن‌ها را نقد می‌کنند و حاضرند برای برطرف کردن نقطه ضعفی که مورد انتقاد قرار داده‌اند، به طرف مقابل کمک کنند.

برای انتقادپذیر بودن، به محض اینکه نقدی می‌شنوید، به این فکر کنید که طرف مقابل فقط یکی از رفتارها و عملکردهای شما را نقد کرده است؛ نه شخصیت شما را. مکالمه انتقادی شما و منتقد باعث قطع ارتباط بین شما دو نفر و طرد شدن شما نخواهد شد و ارزش و شایستگی‌های شما را زیر سوال نمی‌برد. با این باور، بررسی منطقی نقدها و پذیرش آن‌ها ساده‌تر می‌شود.

البته بعضی وقت‌ها اجرای این مرحله سخت می‌شود؛ آن‌ هم وقتی است که منتقد شیوه درست انتقاد را نمی‌داند و آن را به شیوه‌ای تهاجمی بیان می‌کند. بعضی از منتقدها حتی اگر هدف خوبی دارند، لحن اشتباهی را انتخاب می‌کنند و شخصیت و ارزش طرف مقابل را زیر سوال می‌برند. در چنین شرایطی چگونه انتقادپذیر باشیم؟ باید بپذیریم در چنین شرایطی انتقادپذیری و نشان دادن واکنش درست، گاو نر می‌خواهد و مرد کهن! اگر انتقادی با لحن تهاجمی و مخرب شنیدید، صبور باشید، چند ثانیه سکوت کنید، نفس عمیق بکشید و سعی کنید منطقی‌ترین پاسخی که به ذهنتان می‌رسد را ارائه دهید.

2. جلوی اولین واکنش خود را بگیرید

بیایید سناریوی یک صحبت انتقادی را باهم بررسی کنیم. دو نفر را تصور کنید که نفر اول مهارت انتقاد درست را می‌داند. نفر دوم هم در حال یادگیری مهارت انتقادپذیری است. شروع مکالمه این دو نفر با اجازه‌ای است که منتقد از نقدشونده می‌گیرد:

- اجازه دارم یک انتقاد کوچک درباره رفتاری که انجام دادی ارائه بدم؟

نفر دوم می‌داند فرصتی برای تمرین مهارت انتقادپذیری به دست آورده است. پس با شور و هیجان می‌گوید:

- بله بله. حتما! خوشحال می‌شم!

فرد منتقد از واکنش مثبت نقدشونده خوشحال می‌شود و با آرامش صحبت خود را شروع می‌کند:

- حقیقتش اینکه دیروز در جمع با دوستت با لحن تند صحبت کردی، کار اشتباهی بود. به نظر من....

نقدشونده به منتقد اجازه پایان جمله را نمی‌دهد و سریع‌ترین واکنشی که به ذهنش می‌رسد را نشان می‌دهد:

- نه آخه شما ندیدید قبل از اون چه اتفاقی افتاده بود...

یا شاید هم کمی عصبانی شود:

- فکر نمی‌کنم ارتباط من با دوستام به شما ارتباطی داشته باشه!

این واکنش‌های اشتباه و فکرنشده که ناشی از حالت تدافعی ذهن است، نقد را به حاشیه می‌برد و حتی ممکن است مکالمه بین دو نفر را به بحث و مشاجره برساند. یکی از مهم‌ترین گام‌هایی که باید برای تمرین انتقادپذیری بردارید، کنترل واکنش اولیه است. تفاوتی ندارد طرف مقابل با چه لحنی صحبت می‌کند یا انتقاد سازنده ارائه می‌دهد یا مخرب. در هر حال لازم است که شما واکنش اولیه خود را کنترل کنید، گوش دهید و بعد از کمی درنگ و فکر کردن، بهترین پاسخ را به طرف مقابل ارائه کنید.

در مراحل بعدی توضیح می‌دهیم رفتارهای درستی که باید جایگزین واکنش اولیه و ناگهانی ذهن شوند، چه هستند و با استفاده از آن‌ها چگونه انتقادپذیر باشیم.

3. به طرف مقابل گوش کنید

وقتی کسی شما را نقد می‌کند، فقط گوش دهید؛ گوش دهید که منظور او را متوجه شوید، نه اینکه واکنش نشان دهید. گوش دادن مزیت‌های بسیاری دارد:

واکنش اولیه خود را کنترل می‌کنید.
نکات مثبت صحبت‌های طرف مقابل را متوجه می‌شوید.
به منتقد نشان می‌دهید انتقادپذیر دارید و به حرف‌هایش اهمیت می‌دهید.
می‌توانید بهترین واکنش منطقی را نشان دهید.

حتی اگر طرف مقابل انتقادی اشتباه از سر عصبانیت ارائه می‌دهد، گوش دادن می‌تواند چاره‌ساز باشد. با سکوت و توجه شما ممکن است طرف مقابل متوجه شود اشتباه می‌کند و خودش از موضع تهاجمی که گرفته است، کوتاه بیاید.

4. با منتقد صحبت کنید

بعد از پایان صحبت‌های منتقد، نوبت به شما می‌رسد. انتقاد را به سمت یک مکالمه موثر پیش ببرید. پیش از هرچیز از طرف مقابل بخاطر انتقاد سازنده‌ای که به شما ارائه می‌دهد، تشکر کنید. اگر با بخشی یا تمام حرف‌های او موافق هستید، موافقت خود را اعلام کنید. اگر به شفاف‌سازی بیشتر نیاز دارید، سوال بپرسید. همچنین از طرف مقابل درباره راهکارهایی که برای حل نقطه ضعفتان به نظرش می‌رسد، نظر بخواهید.

صحبت کردن، تشکر و موافقت کردن با منتقد (درصورتی که واقعا موافق هستید)، یک تکنیک برای خلع سلاح کردن افرادی است که قصد دارند با نقد مخرب، عزت نفس و شخصیت شما را تحت تأثیر قرار دهند. افرادی که با انتقاد مخرب قصد عصبانی کردن شما را دارند، وقتی با واکنش آرام و منطقی شما مواجه می‌شوند، از موضع خود کوتاه می‌‌آیند و در کنار شما قرار می‌گیرند.

5. از انکار و اثبات اشتباه منتقد خودداری کنید

همانطور که در تکنیک دوم اشاره کردیم، یکی از روش‌های واکنش سریع بعد از انتقاد، انکار و مخالفت با طرف مقابل است. افراد انتقادناپذیر سعی می‌کنند به طرف مقابل ثابت کنند در اشتباه است و آن‌ها نقطه ضعفی که می‌گوید را ندارند. مخالفت با منتقد و انکار صحبت‌های او فقط ذهن شما را از گوش کردن به صحبت‌ها و بررسی منطقی آن‌ها دور می‌کند. پس حتی اگر فکر می‌کنید طرف مقابل در اشتباه است، به صحبت‌های او گوش دهید و به او بگویید که را جع به صحبت‌هایش فکر می‌کنید. با این کار فرصت برداشتن نکات مثبت حرف‌های او را به دست می‌آورید و همچنین یاد می‌گیرید انتقادپذیر باشید.

6. نقدها را در زمان مناسب بررسی کنید

شما مجبور نیستید در همان لحظه‌ای که انتقادی را می‌شنوید، آن را بررسی کنید و نتیجه را به منتقد ارائه دهید. در مکالمه اولیه فقط باید مطمئن شوید منظور منتقد را به‌صورت واضح و شفاف درک کرده‌اید و اگر راهکاری ارائه داده‌ است، آن را متوجه شده‌اید. سپس از او فرصت بخواهید تا در زمان مناسب به صحبت‌هایتان فکر کنید و کارهایی که لازم است را برای بهبود نقطه ضعفی که به آن اشاره شده، انجام دهید.

البته منظور از زمان دادن این نیست که بعد از پایان مکالمه با منتقد در ذهن خود یک دادگاه تشکیل دهید و مشغول قضاوت خودتان شوید. فقط به اندازه‌ای که به یک نتیجه منطقی درباره نقد برسید، به آن فکر کنید و درگیر نشخوار فکری نشوید.

7. وارد عمل شوید

نقدها زمانی سازنده هستند که به نتیجه‌ای منجر شوند. اگر منتقد یکی از نقاط ضعف شما را نشانتان دهد و شما نیز صحبت او را بپذیرید، اما اقدامی در راستای بهبود آن ضعف انجام ندهید، هیچ سازندگی اتفاق نمی‌افتد! اقدام موثر در راستای نقدی که شنیده‌اید، یکی از بخش‌های انتقادپذیری است.

وقتی کاری در راستای بهبود ضعف‌هایی که به شما گوشزد شده انجام می‌دهید، به منتقدها نشان می‌دهید همیشه پذیرای انتقادات سازنده هستید و از فرصت‌هایی که برای رشد و پیشرفت در اختیار شما قرار می‌گیرد، به خوبی استفاده می‌کنید.

8. انتظار نداشته باشید به یکباره به یک فرد انتقادپذیر تبدیل شوید

اگر به دنبال پاسخ سوال «چگونه انتقادپذیر باشیم؟» می‌گردید، باید یک نکته مهم را بدانید؛ انتقادپذیری مهارتی است که به مرور زمان یاد می‌گیرید. هیچکس نمی‌تواند ناگهان تصمیم بگیرد از یک فرد انتقاد ناپذیر که واکنش‌های تندی نسبت به نقدها نشان می‌دهد، به یک فرد انتقادپذیر تبدیل شود. احتمال دارد بعد از اینکه تصمیم به انتقادپذیر شدن می‌گیرید، باز هم وقتی نقدی می‌شنوید آزرده شوید یا حتی ناخودآگاه واکنش تندی نشان دهید. مهم این است که آگاهانه متوجه این اشتباهات شوید و از تکرار آن‌ها پیشگیری کنید. به مرور زمان رفتارها و واکنش‌های اشتباهی که در برابر نقد شدن نشان می‌دهید، از رفتارتان حذف می‌شوند و به یک انسان انتقادپذیر تبدیل خواهید شد.

9.پذیرای نقد باشید

وقتی خودتان از دیگران می‌خواهید شما را نقد کنند، پذیرش انتقادها برایتان راحت‌تر خواهد بود. اگر احساس می‌کنید شنیدن نقدها برایتان سخت است، می‌توانید از فیدی بک استفاده کنید. همچنین گاهی اوقات تعداد نقدها بسیار زیاد است؛ به‌عنوان مثال وقتی مدیری از کارمندان می‌خواهد انتقاداتشان را ارائه دهند، احتمالا تعداد زیادی نقد از آن‌ها دریافت می‌کند و شاید فرصت کافی برای مکالمه و صحبت با همه افراد را نداشته باشد. فیدی بک پلتفرمی است که امکان ثبت انتقادات به صورت ناشناس و ارسال برای شما را فراهم می‌کند. دریافت انتقادات در پیام متنی بررسی و پذیرش آن‌ها را ساده‌تر می‌کند.

برای تقویت روحیه نقدپذیری در افراد چه باید کرد؟

هیچکس تا وقتی خودش نخواهد، نمی‌تواند تغییر کند. بنابراین اگر در اطرافیان خود کسی را می‌شناسید که روحیه انتقادپذیری ندارد، نمی‌توانید او را به یک فرد انتقادپذیر تبدیل کنید؛ اما اگر خودش بخواهد انتقادپذیر باشد، می‌توانید در این مسیر به او کمک کنید.

در ادامه به نکاتی اشاره می‌کنیم که به تقویت روحیه نقدپذیری در افراد کمک می‌کند:

خودتان انتقادپذیر باشید.

شیوه انتقاد درست از دیگران را یاد بگیرید و نقد خود را به روشی مناسب و با لحنی دوستانه ارائه دهید.

مطمئن شوید انتقاد شما سازنده است و در کنار نقطه ضعفی که نشان می‌دهید، راهکاری برای بهبود آن دارید.

مطمئن شوید فضای مکالمه شما و طرف مقابل امن است و عزت نفس و احساس ارزشمندی او را تحت تأثیر قرار نمی‌دهید.

در یک مکالمه دو نفره طرف مقابل را نقد کنید و مطمئن شوید شخص دیگری شاهد مکالمه شما نیست.

در کنار انتقاد، به ویژگی‌های مثبت طرف مقابل نیز اشاره کنید.

شفاف باشید، هدف خود از انتقاد را توضیح دهید و مطمئن شوید طرف مقابل منظور شما را کامل درک کرده است.

گاهی لازم است به شیوه‌ای غیرمستقیم و با استفاده از مثال و داستان، به ضعف طرف مقابل اشاره کنید.

اگر فرزندی با سن کم دارید، بهترین فرصت برای تربیت یک انسان انتقادپذیر در اختیار شماست. اگر والد انتقادپذیری باشید و در خانواده محیطی امن برای نقد کردن از دیگران فراهم کنید، کودک از شما یاد می‌گیرد و در آینده به راحتی می‌تواند از انتقادات دیگران برای شناخت خود و رشد و پیشرفت استفاده کند.

سخن پایانی

در این مقاله آموختیم چطور انتقادپذیر باشیم و چرا این ویژگی اهمیت دارد. افراد انتقادپذیر هم به کمک نظرات دیگران می‌توانند نقاط تاریک درونی خود را بشناسند و آن‌ها را بهبود دهند و هم با شنونده بودن، ارتباطشان با منتقدها را تقویت می‌کنند. ما در فیدی بک روی مثبت سکه انتقاد را به شما نشان می‌دهیم و برای تغییر باورهای و فرهنگ اشتباه جامعه درباره انتقاد تلاش می‌کنیم. فیدی بک بستری برای دریافت نقدها و پیشنهادهاست که فرصتی برای شنیدن، ارزیابی و اجرای آن‌ها را در اختیار شما قرار می‌دهد.