چه زمانی از دیگران انتقاد کنیم؟

شاید برای شما هم پیش آمده که قبل از انتقاد به این فکر کنید که اگر طرف مقابل ناراحت شود یا اگر واکنش تندی نسبت به نقد شما داشته باشد، چه الم شنگه‌ای به راه می‌افتد! به همین خاطر از انتقاد کردن پشیمان می‌شوید و اجازه می‌دهید طرف مقابل به روال اشتباه خود ادامه دهد. برای پیشگیری از الم شنگه احتمالی فقط لازم است روش صحیح انتقاد از دیگران را یاد بگیرید و بدانید چه زمانی از این روش استفاده کنید.

زمانی از دیگران انتقاد کنید که:

       ضعفی را در عمل و رفتار طرف مقابل می‌بینید.

       می‌دانید طرف مقابل شما از این ضعف آگاهی ندارد و بعد از انتقاد شما، کاری برای جبران این ضعف انجام می‌دهد.

       پیشنهادی برای بهبود دارید و می‌توانید به طرف مقابل برای از بین بردن ضعف کمک کنید.

در چنین شرایطی، اگر تصمیم به انتقاد از دیگران گرفتید، باید راه و روش درست آن را بدانید. فیدی بک اینجاست که این راه و روش درست را در قسمت بعدی به شما آموزش دهد.

12 روش صحیح انتقاد از دیگران

انتقاد از دیگران مثل این است که می‌خواهید یک توپ فولادی را داخل یک تنگ شیشه‌ای قرار دهید. می‌توانید این توپ فولادی را به آرامی و بدون اینکه آسیبی به تنگ برسد، آن را قرار دهید؛ اما اگر با احساس عصبانیت یا با بی‌دقتی این توپ را داخل تنگ بیندازید، قطعا می‌شکند. تنگ شکسته را حتی اگر بعدها بچسبانید، باز هم رد شکستگی روی آن نمایان خواهد بود! در ادامه 12 روش صحیح انتقاد از دیگران را به شما آموزش می‌دهیم که با استفاده از آن‌ها می‌توانید بدون آسیب رساندن به تنگ شیشه‌ای، انتقاد خود را مطرح کنید. 

1. هدف از انتقاد را مشخص کنید 

حسن نیت در انتقاد یکی از مهم‌ترین ارکان آن است. گاهی اوقات انتقادی که به دیگران داریم، از ایگو ذهن ما برمی‌آید و نتیجه آن انتقاد مخرب و آزرده کردن طرف مقابل است. هدف اصلی انتقاد این است که ضعفی بیان شود و افراد به یکدیگر برای برطرف کردن این ضعف کمک کنند. بنابراین اگر انتقاد شما باعث مسائلی مثل نگاه از بالا به پایین، تحقیر و تخریب شخصیت طرف مقابل است، هیچ روش صحیحی برای ابراز آن وجود ندارد.

بعد از اینکه هدف خود از انتقاد را مشخص کردید، آن را با طرف مقابل در میان بگذارید. به‌عنوان مثال اگر تصور می‌کنید همکارتان کارها را کند انجام می‌دهد و راهکاری برای سرعت بخشیدن به روند کار او در نظر دارید، به او بگویید که قصد دارید به او کمک کنید تا کارها را سریع‌تر به پایان برساند.

2. قبل از نقد کردن، موقعیت را بسنجید

انتخاب موقعیت مناسب برای نقد کردن، نکته مهم دیگری است که باید به آن توجه داشته باشید. به‌طور کلی دو زمان برای انتقاد وجود دارد:

بلافاصله بعد از اشتباه طرف مقابل

در این موقعیت باید با احتیاط بیشتری انتقاد کنید. ممکن است طرف مقابل متوجه اشتباه خود شده باشد و کارهایی که باید را برای جبران آن انجام دهد. در این صورت اگر در جایگاه منتقد ظاهر شوید، او را آزرده می‌کنید، زیرا قبل از اینکه شما حرفی بزنید، برای جبران اشتباهش تلاش کرده است. بهتر است به جای انتقاد، تاحد امکان به او برای جبران اشتباهاتش کمک کنید.

در این موقعیت، شما باید احساسات خود را هم در نظر بگیرید. اگر بخاطر اشتباه طرف مقابل عصبانی هستید، احتمال اینکه از روش‌های صحیح انتقاد از دیگران استفاده کنید، نزدیک به صفر است! در چنین حالتی شما فقط با خشم با طرف مقابل صحبت می‌کنید و ممکن است شخصیت او را نقد کنید و آنچه که نباید را بگویید. در این صورت توپ فولادی را به سمت گوی شیشه‌ای پرتاب می‌کنید و آن را می‌شکنید! 

مدتی بعد از اشتباه طرف مقابل

اگر مدتی از اشتباه طرف مقابل گذشته است،‌ یعنی شما زمان کافی برای ارزیابی شرایط داشته‌اید، لحن درست برای بیان نقد خود را انتخاب کرده‌اید و پیشنهادهایی هم برای بهبود دارید. اکنون فقط باید در موقعیت مناسبی که شما و طرف مقابل از نظر روانی آماده هستید، انتقاد خود را ارائه دهید. حتی در این شرایط هم باید موقعیت صحیح را انتخاب کنید. مثلا اگر نقدی بر دوستتان دارید، مهمانی که به همراه او دعوت شده‌اید، موقعیت مناسبی برای بیان این نقد نیست! بهتر است در زمان آزاد، دوستتان را به یک کافی‌شاپ دعوت کنید و در حین نوشیدن قهوه و صحبت کردن، نقد خود را بیان کنید.

3. قبل از نقد کردن، از طرف مقابل اجازه بگیرید

انتقاد کردن یک عمل دوطرفه است؛ یعنی هم شما باید آماده انتقاد صحیح از طرف مقابل باشید و هم او باید آمادگی لازم برای شنیدن حرف‌های شما را داشته باشد. بنابراین حتی اگر تصور می‌کنید موقعیت مناسبی برای انتقاد انتخاب کرده‌اید، باز هم باید از طرف مقابل اجازه بگیرید. شاید ذهن او با موضوع دیگری درگیر باشد و در آن لحظه نتواند انتقاد شما را بشنود. 

4. نقد خود را در خلوت بیان کنید

انتقادی که در جمع مطرح می‌شود و ضعف فردی را در مقابل دوستان و همکارانش نمایان می‌کند، مخرب است. حتی اگر با هدف خوبی ارائه شود. روش صحیح انتقاد از دیگران این است که با آن‌ها خلوت کنید و به اندازه کافی زمان بگذارید تا هم حرف‌هایتان را بزنید و هم حرف‌های طرف مقابل را بشنوید. 

5. لحن و شیوه کلامی مناسبی برای انتقاد در نظر بگیرید

«بنشین» و «بفرما» یک منظور را می‌رسانند، اما به دو شیوه‌ای متفاوت! بخش مهمی از انتقادپذیری طرف مقابل به این بستگی دارد که شما چطور نقد خود را بیان می‌کنید. انتقاد مخرب معمولا با لحنی کنایه‌آمیز بیان می‌شود و شنونده حس خود برتربینی فرد منتقد را دریافت می‌کند. در مقابل، انتقاد سازنده به شیوه‌ای ملایم و با جملات درست بیان می‌شود و شنونده کاملا متوجه می‌شود که طرف مقابل خیرخواه است و قصد کمک به او را دارد.

6. به نکات مثبت طرف مقابل اشاره کنید و سپس به سراغ نقد بروید

انتقاد یکی از ساده‌ترین و موثرترین روش‌هایی است که دیگران به ما برای شناخت نقطه ضعف‌ها و برطرف کردن آن‌ها کمک می‌کنند. بعضی از افراد این مسئله را درک می‌کنند و وقتی انتقادی از کسی می‌شنوند، با ذهنی باز آن را می‌پذیرند، بررسی می‌کنند و اگر منطقی باشد، تغییراتی در راستای انتقاد دریافت‌شده، اجرا می‌کنند. اما بعضی از افراد از انتقاد سرخورده می‌شوند و حتی وقتی کسی به شیوه‌ای سازنده آن‌ها را نقد می‌کند، تصور می‌کنند قصد تخریب آن‌ها را دارد. 

احتمالا شما متوجه نخواهید شد که طرف مقابلتان جزو دسته اول است یا دسته دوم؛ پس بهتر است با احتیاط نقد کنید. یکی از روش‌های انتقاد درست این است که صحبت را با نکات مثبت طرف مقابل شروع کنید. ابتدا درباره توانمندی‌ها، مهارت‌ها و دستاوردهای طرف مقابل صحبت کنید تا به او نشان دهید به قوت‌های او نیز توجه دارید. سپس به سراغ انتقاد بروید. با این کار طرف مقابل متوجه می‌شود هدف شما از بیان نقد، بهبود ضعف‌ها و رشد اوست، نه تخریب شخصیت یا نادیده گرفتن عملکرد خوب او. 

7. به جای واژه «تو» از «من» یا «ما» استفاده کنید

این روش صحیح انتقاد از دیگران آنقدر کاربردی است که می‌تواند یک مشاجره را به صحبت تبدیل کند! وقتی انگشت اشاره را به سمت طرف مقابل می‌گیرید، طرف مقابل در جبهه دفاع قرار می‌گیرد و فقط می‌خواهد کار خود را توجیه کند. اما وقتی انگشت اشاره‌ای در میان نباشد، طرف مقابل به صحبت‌هایتان گوش می‌دهد و کاری که لازم باشد را برای جبران اشتباه انجام می‌دهد.

بیایید با یک مثال ملموس این روش را بیشتر توضیح دهیم. زن و شوهری را تصور کنید که هر دو شاغل هستند؛ اما آقا در کارهای خانه به خانم کمک نمی‌کند و خانم مجبور است بعد از کار، تمام کارهای خانه را به تنهایی انجام دهد. طبیعی است که خانم بخاطر این مسئله به آقا انتقاد داشته باشد. او دو روش برای بیان این انتقاد دارد:

    تو هیچوقت در کارهای خانه به من کمک نمی‌کنی!

    من هم مثل تو وقتی از سر کار می‌آیم، خسته هستم. لطفا بیا باهم کارهای خانه را انجام دهیم و بعد باهم استراحت کنیم.

به نظر شما لحن کدام جمله بهتر می‌تواند همسر را برای کمک کردن در کارهای خانه مجاب کند؟

8. رفتارها و اعمال را نقد کنید، نه شخصیت‌ را

همه انسان‌ها شخصیت ارزشمندی دارند، فارغ از هر رفتار و عمل اشتباهی که انجام می‌دهند. پس روش صحیح انتقاد از دیگران این است که رفتارها و عملکرد دیگران را نقد کنید، نه شخصیت آن‌ها. نقد شخصیت یکی از کارهای اشتباهی است که بسیاری از والدین در قبال فرزندانشان انجام می‌دهند. به‌عنوان مثال وقتی کودک کاری را اشتباه انجام می‌دهد، به او می‌گویند:«تو بی‌عرضه هستی.» یا «هیچوقت هیچ کاری را درست انجام نمی‌دهی». این‌ها نمونه بارز انتقاد مخرب هستند. شیوه درست انتقاد از کودکی که کار اشتباهی انجام داده این است که دلیل اشتباهش را به او گوشزد کنیم و سپس راهکاری برای جبران اشتباه در اختیار او قرار دهیم.

9. راهکاردهنده باشید، نه نصیحت‌کننده

یکی از ساده‌ترین کارهای دنیا نشستن در جایگاه قضاوت است. چند بار تاکنون گفته‌اید:«اگر من جای فلانی بودم، فلان کار را می‌کردم». این مسئله به انتقاد کردن هم ربط دارد. بعضی از افراد فقط منتقد هستند و فکر می‌کنند دیگران کارهایشان را اشتباه انجام می‌دهند؛ اما وقتی نوبت به عمل می‌رسد، خودشان هیچ ایده‌ای برای انجام درست کارها ندارند.

گوش همه مردم از نصیحت پر است. پس وقتی بر کسی نقدی دارید، راهکاری هم برای برطرف کردن ضعفی که به آن اشاره کرده‌اید، به او ارائه کنید. اگر هم راهکاری ندارید، با طرف مقابل هم‌فکری کنید تا باهم به راهکاری برای حل مشکل برسید. اجازه بدهید طرف مقابل باور کند شما در کنارش هستید و فقط بخاطر برطرف کردن نقاط ضعفش، او را نقد کرده‌اید.

10. برای صحبت با طرف مقابل زمان بگذارید

در شماره‌های قبل بارها اشاره کردیم که روش صحیح انتقاد از دیگران این است که برای آن‌ها زمان بگذارید و با آن‌ها صحبت کنید. بعضی از افراد یک طرفه به قاضی می‌روند، خودشان حکم می‌دهند و اگر قدرت داشته باشند، خودشان هم حکم را اجرا می‌کنند! صحبت کردن بسیاری از مشکل‌ها را حل می‌کند؛ پس هیچ چیز را به علم غیب واگذار نکنید و با دیگران حرف بزنید.

مدیر سازمانی را تصور کنید که مورد انتقاد یکی از کارمندهایش قرار گرفته است. کارمند این مقاله فیدی بک را خوانده است و روش صحیح انتقاد را می‌داند. احتمالا با پلتفرم فیدی بک هم انتقاد خود را به‌صورت ناشناس به گوش مدیر رسانده است. مدیر بنا به دلایل منطقی، نمی‌تواند انتقاد کارمند را اجرا کند. راه اول این است که انتقاد را نادیده بگیرد. این راه به جایی می‌رسد که کارمند تصور می‌کند مدیر انتقادپذیر نیست و به نظرات کارمندها بها نمی‌دهد.

راه دوم این است که مدیر در جلسه‌ای که با کارمندان دارد، درباره انتقاد صحبت کند و به‌صورت مختصر دلایل منطقی عدم پذیرش آن را توضیح دهد. با این کار، کارمندها متوجه می‌شوند نقدهایشان مورد توجه مدیر قرار می‌گیرد و اگر قابل اجرا باشد، پذیرفته خواهد شد. پس باز هم نظرات خود را بیان می‌کنند و از این طریق به رشد و پیشرفت سازمان و مدیریت آن کمک خواهند کرد. 

11. پیگیر نباشید

بعضی از افراد روش صحیح انتقاد از دیگران را می‌دانند، با لحن مناسب آن را ارائه می‌دهند و راهکار هم برای بهبود ضعف‌ها بیان می‌کنند، اما مشکل از جایی شروع می‌شود که بعد از آن مدام پیگیری می‌کنند تا متوجه شوند طرف مقابل ضعفی که راجع به آن صحبت شده را برطرف کرده است یا نه. 

تصور کنید دانشجو هستید و از یکی از هم‌کلاسی‌های خود سوالی می‌پرسید. او شما را راهنمایی می‌کند تا به پاسخ سوال برسید. اگر دانشجوی همکلاسی هر بار شما را می‌بیند، بپرسد:«فلانی سوال را حل کردی؟» یا «فلانی دیگر در درس مشکلی نداری؟» احتمالا شما را از کرده خود پشیمان می‌کند و باعث می‌شود دیگر هیچوقت از سایر دانشجوها سوالی نپرسید. پیگیری بیش از اندازه بعد از انتقاد هم مثل همین مسئله است و فرد را از انتقادپذیری پشیمان می‌کند.

12. انتقادچی نباشید

بعضی از افراد روش صحیح انتقاد از دیگران را می‌دانند، اما بیش از حد انتقاد می‌کنند. هربار که آن‌ها را می‌بینید، چیزی برای نقد کردن دارند و مدام در حال راهکار دادن هستند. ما نام این افراد را «انتقادچی» می‌گذاریم. افرادی که حتی اگر آن‌ها را گذری در خیابان ببینید، احتمال می‌دهید مسئله‌ای برای نقد کردن از شما پیدا می‌کنند و راجع به آن حرف می‌زنند!

 مردم معمولا بعد از مدتی نقدهای انتقادچی‌ها را جدی نمی‌گیرند. پس برای انتقاد صحیح از دیگران، هر از چندگاهی نکته‌ای که به نظرتان می‌رسد را بیان کنید. همچنین اگر با کسی هرروز تعامل دارید و ضعف‌های مختلفی در او دیده‌اید، صبر کنید و بعد از جمع شدن چند نکته، نقد خود را به او ارائه دهید. 

مهم‌ترین اشتباهات در انتقاد از دیگران

در قسمت‌های قبلی روش‌های صحیح انتقاد از دیگران را آموزش دادیم و در میانه آن‌ها، اشتباهاتی که بعضی از افراد هنگام نقد دیگران مرتکب می‌شوند را بیان کردیم. در این بخش این اشتباه‌ها را به‌صورت لیست ارائه می‌دهیم تا یک‌بار دیگر آن‌ها را مرور کنید. با پیشگیری از این اشتباه‌ها به طرف مقابل انتقاد سازنده ارائه می‌دهید و به او برای پیشرفت و از بین بردن ضعف‌هایش کمک می‌کنید.

لیست روش‌های اشتباه انتقاد از دیگران عبارتند از:

 فرد نقدشونده را با دیگران مقایسه نکنید؛ حتی اگر دیگران کار اشتباه او را به شیوه‌ای درست انجام داده‌اند.  

 به هیچ وجه طرف مقابل را زیر سوال نبرید و احساس‌های منفی مثل بی‌ارزشی یا ناتوانی در انجام کارها در او ایجاد نکنید.

 وقتی درگیر واکنش‌های احساسی مثل خشم یا استرس هستید، از انتقاد کردن به دیگران خودداری کنید.

در حیطه‌ای که به شما ارتباطی ندارد، انتقاد نکنید. به‌عنوان مثال اگر در بخش فنی کار می‌کنید، نمی‌توانید انتقادی به عملکرد حسابدار داشته باشید. فقط می‌توانید مشکلی که وجود دارد را به او انتقال دهید و درخواست برطرف کردن این مشکل را ارائه دهید.

سخن پایانی 

در این مقاله 12 روش صحیح انتقاد از دیگران را آموزش دادیم و اشتباها‌تی که بعضی از افراد در نقد کردن دیگران مرتکب می‌شوند را ارائه دادیم. وقتی به شیوه‌ای درست دیگران را نقد می‌کنید، در جبهه موافق آن‌ها قرار می‌گیرید و می‌توانید به آن‌ها برای برطرف کردن ضعف‌هایشان کمک کنید. نتیجه اینکه انتقاد صحیح، انتقادی است که با هدف مشخص، در موقعیت درست، با لحنی مناسب و به‌صورت خصوصی بیان می‌شود، مشکلی را بیان می‌کند و به طرف مقابل راهکاری برای حل مشکل ارائه می‌دهد.