نقد چیست

نقد چیست و انواع آن کدامند؟

نقد در لغت به معنای تفکیک خوب از بد و بیان نقاط قوت و ضعف موضوعی است که مورد بررسی قرار گرفته. نقد با انتقاد تاحدودی تفاوت دارد. در نقد، یک یا چند نفر متخصص، موضوع مورد نقد را بررسی می‌کنند و به‌صورت دقیق مورد ارزیابی قرار می‌دهند. بعد از تحلیل جوانب مختلف موضوع، نظرات و نتایج به‌دست آمده را به‌صورت کتبی یا شفاهی به مخاطب ارائه می‌دهند. آن‌ها نقاط ضعف و قوت‌ها را بیان می‌کنند و برای هرکدام دلیل منطقی و استدلال محکمی ارائه می‌دهند.

 

 

مخاطب نقد، بعد از شنیدن نقدها، چشم‌انداز کلی درباره موضوع مورد نظر به دست می‌آورد و می‌تواند از بیرون به آن نگاه کند. به‌عنوان مثال مدیر یک کسب‌وکار همیشه در قلب سازمان کار می‌کند. به همین دلیل در بازه‌های زمانی منظم از منتقدهای کسب‌وکار می‌خواهد سازمانش را از جوانب مختلف نقد کنند و نتیجه را به او ارائه دهند. این نتایج از طرف کسانی ارائه می‌شود که از بیرون و از بالا به سازمان نگاه می‌کنند؛ در نتیجه دیدگاه جامعی درباره سازمان به مدیر می‌دهند و مدیر بر اساس این دیدگاه جدید می‌تواند استراتژی‌های مناسبی برای مسیر آینده کسب‌وکارش بچیند.

جالب است بدانید که گاهی اوقات نقد فقط توصیف، ارزیابی و نظریه منتقد را ارائه می‌دهد و شاید هیچ قضاوت و داوری درباره موضوع مورد نقد در آن وجود نداشته باشد. به‌عنوان مثال شاید منتقد کسب‌وکار فقط رویکرد و فرایندهای سازمان شما درباره ارتباط با مشتریان، مدیریت منابع انسانی، تولید، انبارداری یا هر بخش دیگری را شفاف می‌کند؛ اما هیچ نظری درباره اینکه این رویکردها مناسب هستند یا به اصلاح نیاز دارند، ارائه ندهد. در این حالت، شما به‌عنوان مدیر، بر اساس دیدگاهی که از منتقد گرفته‌اید، می‌توانید ایده‌های جدیدی برای بهینه‌سازی فرایندها پیدا کنید و آن‌ها را به مرحله اجرا برسانید. 

انواع نقد

تنوع نقدها بسیار زیاد است؛ نقد تاریخی، سینمایی، فنی، ادبی، روانشناسی، اجتماعی و نقد کسب‌وکار تنها چند نمونه از انواع این مفهوم هستند. همانطور که در ابتدا گفتیم، ما در این مقاله نقد را در حوزه مدیریت و کسب‌وکار بررسی می‌کنیم. در این حوزه انتقادات به چهار دسته سازنده، مخرب، تشویقی و انحرافی تقسیم می‌شوند. در ادامه توضیحاتی درباره هرکدام از این نقدها ارائه می‌دهیم:

• نقد سازنده: این همان کاری است که منتقدهای کسب‌وکار انجام می‌دهند. آن‌ها واقعیت‌ها را بیان می‌کنند، ضعف‌ها و قوت‌ها را همانطور که هست می‌بینند و با قضاوت بی‌طرفانه، راهکارهایی برای بهبود مسیر ارائه می‌دهند.
• نقد تشویقی: این روش چیزی مشابه تملّق است؛ یعنی منتقدها فقط نقطه قوت‌ها را بیان می‌کنند و ضعف‌ها را پنهان می‌کنند. 
• نقد مخرب: این نقدها معمولا از سر بدخواهی و دشمنی هستند و همانطور که از نام آن‌ها مشخص است، با هدف تخریب ارائه می‌شوند. این دسته از نقدها فقط باید نادیده گرفته شوند و در صورت نیاز، با واکنش مناسب به پایان برسند.
• نقدهای انحرافی: این نقدها گرگ در لباس میش هستند! در ظاهر به نظر می‌رسد نقدهای سازنده‌ای برای بهبود مسیر کسب‌وکار هستند، اما وقتی آن‌ها را اجرا می‌کنید، متوجه فریب پنهان درون آن‌ها خواهید شد. این نقدها تعبیری وارونه در ذهن مخاطب ایجاد می‌کنند و او را به انحراف می‌کشانند. 

روش اجرای نقد چیست؟

تا این بخش از مقاله متوجه شدید نقد چیست و انواع آن کدامند. در ادامه مقاله به سراغ روش صحیح نقد کردن می‌رویم. با آموزش این روش‌ها هم می‌توانید منتقد خوبی برای خود و دیگران باشید و هم وقتی نقدی می‌شنوید، متوجه می‌شوید که آیا درست و اصولی ارائه شده است یا نیاز به اصلاح دارد.

 

به طور کلی برای نقد می‌توان چهار مرحله اصلی در نظر گرفت. در ادامه بیان می‌کنیم که مراحل نقد چیست و منتقدهای حرفه‌ای چطور این کار را انجام می‌دهند.

• در مرحله اول منتقد موضوع مورد بررسی را برای خود توصیف می‌کند تا جنبه‌های مختلف درباره آن روشن شود. او در این مرحله داده‌های کسب‌وکار یا موضوع مورد نقد را ارزیابی می‌کند تا اطلاعاتی که برای نقد کردن نیاز دارد را به دست آورد.
• بعد از جمع‌آوری اطلاعات، منتقد مرحله «تحلیل و ارزیابی» را شروع می‌کند. او ارتباط بین داده‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد، اهداف پشت هر فرایند و سازماندهی موضوع مورد نقد را می‌سنجد و در ذهن خود تحلیلی بر تمام جزئیات لازم انجام می‌دهد.
• مرحله بعدی تفسیر است. در این بخش دیدگاه شخصی و تخصصی منتقد وارد می‌شود. منتقد داده‌ها و تحلیل‌هایی که در مراحل قبل به دست آورده بود را بر اساس تخصص خود تحلیل می‌کند. او درباره گذشته، حال و آینده‌ موضوع مورد بحث نظراتی را ارائه می‌دهد.
• در مرحله نهایی، منتقد نظر پایانی خود را اعلام می‌کند. او چشم‌اندازی که نسبت به موضوع مورد نظر به دست آورده را به مخاطب انتقال می‌دهد و با او به صحبت می‌نشیند. در این مباحثه ضعف‌ها و قوت‌ها روشن می‌شوند و راهکارهایی برای تقویت قوت‌ها و بهبود ضعف‌ها رد و بدل خواهد شد.

اصول نقد چیست؟

بسیاری از افراد نقد را با صحبت‌های تند و زننده درباره موضوع یا بیان نکات فقط منفی درباره آن برابر می‌دانند. این در حالی است که شاید یک نقد به هیچ ضعف یا قوتی اشاره نکند و فقط دیدگاه منتقد درباره موضوع را ارائه دهد. نقد حتی اگر به بیان ضعف‌ها و قوت‌ها هم بپردازد، تنها با هدف اصلاح است و به دنبال آن پیشنهادهایی برای از بین بردن ضعف‌ها و تقویت‌ قوت‌ها ارائه می‌دهد.

نقد کردن اصولی دارد که منتقدهای حرفه‌ای همیشه آن‌ها را رعایت می‌کنند. در ادامه توضیح می‌دهیم که اصول نقد چیست:

• به منظور بهبود ارائه شود.
• بعد از بررسی و تحلیل جوانب مختلف موضوع مورد نظر ارائه شود.
• در کنار ضعف‌ها، قوت‌ها و نکات مثبت را نیز ارائه دهد.
• در کنار ضعف‌ها، راهکاری برای اصلاح و بهبود آن‌ها نیز ارائه دهد.
• منظور را واضح و روشن انتقال دهد. 
• در پس هر نقطه ضعف یا قوتی که در نقد بیان می‌شود، باید یک دلیل منطقی و استدلال متقاعدکننده وجود داشته باشد.
• نقد باید منعطف باشد و وقتی مورد بحث قرار می‌گیرد و نتایج جدیدی حاصل می‌شود، تغییر کند.
• نقد باید قابل نقد باشد!  

دلیل اهمیت نقد چیست؟

نقد یکی از علت‌های رشد و پیشرفت بشر تا امروز بوده است. انسان موجودی پرسشگر و کمالگراست؛ او در هر موضوعی به دنبال بهتر شدن و رشد می‌گردد و نقد برای دستیابی به این رشد، کمک‌کننده است. وقتی کسب‌وکار شما همیشه در معرض نقد افراد حرفه‌ای قرار داشته باشد، در مسیر پیشرفت باقی می‌مانید. این افراد می‌توانند ضعف‌ها و چالش‌های احتمالی را پیدا کنند و آن‌ها را به شما اطلاع دهند. شما نیز با برنامه‌ریزی مناسب برای بهبود ضعف‌ها و حل چالش‌ها برنامه‌ریزی می‌کنید. 

 

اگر نقدی وجود نداشته باشد، شما تصور خواهید کرد همه چیز خوب است و نیازی به تغییر وجود ندارد؛ در نتیجه در جای خود ثابت می‌مانید و پیشرفتی نمی‌کنید. حتی ممکن است نقطه ضعفی وجود داشته باشد که بخاطر عدم نقدپذیری آن را ندیده‌اید و بعد از مدتی به یک مشکل جدی و غیرقابل حل در سازمانتان تبدیل می‌شود. 

منتقد کیست؟

اینکه چه کسی کسب‌وکار شما را نقد می‌کند نیز به اندازه فرهنگ نقدپذیری اهمیت دارد. اولین شرط شایستگی یک منتقد، تسلط بر حوزه مورد نقد است. یک دامپزشک نمی‌تواند خاک یک زمین کشاورزی را نقد کند و راهکارهایی برای تقویت آن برای رشد بهتر محصولات کشاورزی ارائه دهد؛ این کار باید توسط یک مهندس علوم خاک صورت گیرد. یک منتقد حرفه‌ای، علاوه بر تخصص، .ویژگی‌های دیگری هم دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:

• منتقد مراحل نقد را به‌صورت کامل پیش می‌رود و هیچوقت از ابتدا قضاوت نمی‌کند.
• چنین فردی با وجدان و بی‌طرفانه کار خود را انجام می‌دهد و همه چیز را همانطور که هست، بیان می‌کند. البته تفکیک احساسات و نظرات شخصی از نقد امکان‌پذیر نیست؛ به همین دلیل منتقد حرف مطلقی نمی‌زند و با مخاطب خود صحبت می‌کند تا اگر جایی اشتباهی وجود دارد، آن را اصلاح کند.
• منتقد درباره موضوع مورد نقد، قضاوت قطعی ارائه نمی‌دهد. به‌عنوان مثال او نمی‌گوید: کسب و کار شما خوب است و حتما موفق می‌شود یا آنقدر بد است که حتما شکست می‌خورد. او فقط آنچه که هست را بیان می‌کند و راهکار می‌دهد.
• منتقد اصول نقد را رعایت می‌کند و تنها بر اساس استدلال نقد خود را ارائه می‌دهد.

منتقدهای حرفه‌ای حتی اگر با موضوعی مخالف باشند، به دنبال این می‌گردند تا هدف خالق آن موضوع را پیدا کنند. به‌عنوان مثال اگر در کسب‌وکار شما، منتقد با سیستمی که برای مدیریت منابع انسانی دارد، مخالف باشد، ابتدا سعی می‌کند هدف شما از توسعه چنین سیستمی را درک کند. سپس توصیه‌هایی برای بهبود به شما ارائه می‌دهد و می‌گوید اگر به‌جای شما بود، چه سیستمی را برای مدیریت منابع انسانی پیاده‌سازی می‌کرد.

سخن پایانی

در این مقاله توضیح دادیم نقد چیست و انواع آن کدامند. همچنین درباره اصول و شیوه صحیح نقد کردن صحبت کردیم. نقد کردن مثل این است که کسی دست شما را بگیرد و روی سکویی بالاتر از جایگاه کنونی ببرد. روی این سکو شما چشم‌اندازی کلی درباره آنچه در حال رخ دادن است، پیدا می‌کنید و می‌توانید از جنبه‌های مختلف آنچه زیر نظر دارید را مورد بررسی قرار دهید. این کار نقاط تاریک زیادی را در ذهن شما روشن می‌کند و به بسیاری از پرسش‌هایتان پاسخ می‌دهد. به همین دلیل است که فرهنگ نقد کردن و نقد شدن یک ارزش شناخته می‌شود و باید در کسب‌وکارهای امروزی رواج پیدا کند.