انتقاد چیست؟ {انواع انتقاد + روش درست نقد کردن دیگران}

انتقاد یعنی چه؟

انتقاد یک نظر منفی است که ضعفی را بیان می‌کند؛ هدف از بیان این نظرات، بهبود ضعف‌هاست. بعضی از افراد آن را در لفافه و با ملایمت ارائه می‌دهند و بعضی‌ها هم آن را به شیوه‌ای تهاجمی به سمت طرف مقابل پرتاب می‌کنند! نقدها انواع مختلفی دارند؛ بعضی از آن‌ها باعث بهبود شرایط و افراد می‌شوند و بعضی دیگر فقط با هدف تخریب هستند.

واژه «انتقاد» از ریشه «نقد» می‌آید و به معنای خالص کردن و جداسازی خوب از بد است. در گذشته برای فرایند جداسازی گندم از کاه هم از واژه انتقاد استفاده می‌کردند. نقد کردن هم به‌نوعی تفکیک خوب از بد اعمال، افکار و حتی شخصیت‌هاست. منتقد ضعف‌ها و قوت‌های طرف مقابل را بیان می‌کند و راهکاری برای بهبود ضعف‌ها به نقد شونده ارائه می‌دهد.

انتقادپذیری هم مفهومی است که باید مورد بررسی قرار گیرد. انتقادپذیر کسی است که نقدهای دیگران را بررسی می‌کند و اگر درست باشند، اقدامی در راستای آن انجام می‌دهد. پذیرش تمام انتقادات و اجرای بی‌چون و چرای پیشنهادات دیگران، فقط به کسب‌وکارتان آسیب می‌رساند. تصور کنید در حال ساختن یک ساختمان هستید و پیرمردی که از خیابان عبور می‌کند، جلو می‌آید و به شما می‌گوید ساختمان را کج ساخته‌اید! قطعا برای چنین نقدی، نباید انتقادپذیر باشید.

تفاوت انتقاد و بازخورد

بازخورد یکی از مفاهیمی است که با انتقاد اشتباه گرفته می‌شود. در حوزه بیزینس و کسب‌وکار، وقتی کارفرما درباره عملکرد کارمند نظری ارائه می‌دهد، به او بازخورد داده است. بازخورد می‌تواند مثبت یا منفی باشد؛ بازخوردهای مثبت به منظور تشویق کارمندان هستند و بازخوردهای منفی برای بهبود ضعف‌های کارمندان بیان می‌شوند.

در مقابل، نظرهایی که کارمندان به مدیر ارائه می‌دهند، به‌عنوان انتقاد در نظر گرفته می‌شود. انتقادها نقطه نظرهای کارمندان درباره ضعف‌های موجود در مدیریت، فرایندهای سازمانی یا سایر بخش‌های محیط کار هستند. مدیران بعد از بررسی انتقادهای کارمندان می‌توانند درباره سازنده یا غیرسازنده بودن آن‌ها تصمیم‌گیری کنند و انتقادهای به‌جا و سازنده را بپذیرند و پیشنهادهای کارمندان برای بهبود ضعف‌ها را اجرا کنند.

دلایل اهمیت انتقاد در دنیای کسب‌وکار

تصور کنید قصد دارید یک خانه بسازید و زمینی سست را انتخاب کرده‌اید. اگر کسی اشتباهات شما در انتخاب زمین برای خانه را نقد کند، جان مالتان را نجات داده است! این مثال نشان می‌دهد نقد تا چه اندازه می‌تواند برای یک کسب‌وکار ضروری باشد؛ تاجایی که بسیاری از مدیرها منتقدان کسب‌وکار در حوزه‌های مختلف را استخدام می‌کنند و به آن‌ها پول می‌دهند تا متوجه شوند انتقادشان چیست و کسب‌وکارشان چه ضعف‌هایی دارد.

مهم‌ترین علت‌های اهمیت نقد برای کسب‌وکارها را در ادامه توضیح می‌دهیم:

·      ضعف‌ها و مشکلاتی که به چشم خود شما نیامده است را متوجه می‌شوید.

·      با اجرای انتقادهای سازنده در کسب‌وکار کیفیت محصولات و خدمات خود را ارتقا می‌دهید.

·      می‌توانید از ضرب‌المثل «هر سری، عقلی دارد» استفاده کنید و راهکارهای جدید و خلاقانه برای حل مشکلات و چالش‌های مسیر کسب‌وکارتان بیابید.

·      مشتریان با کسب‌وکارهایی که انتقاداتشان را می‌شنوند و به آن‌ها بها می‌دهند، ارتباط بهتری برقرار می‌کنند و سطح رضایت آن‌ها بالا می‌رود.

·      با اضافه شدن انتقاد سازنده به فرهنگ سازمانی، کارکنان سازمان به رشد و پیشرفت یکدیگر کمک می‌کنند.

·      انتقادها مشکلات کوچکی را به شما نشان می‌دهند که با حل آن‌ها از بروز مشکلات بزرگ‌تر پیشگیری خواهید کرد.

اگر مدیر انتقاد پذیری هستید و دوست دارید با نقدهای دیگران، ضعف‌ها را پیدا کنید و آن‌ها را از بین ببرید، فیدی بک یار شماست! ما بستری فراهم می‌کنیم که هرکسی نقدی بر شما و کسب‌وکارتان دارد، بتواند آن را به‌صورت کاملا ناشناس به شما انتقال دهد. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره سازوکار فیدی بک روی این لینک کلیک کنید.[u1] 

انواع انتقاد چیست؟

به‌طور کلی انتقادها یا سازنده هستند و به منظور بهبود شرایط بیان می‌شوند یا مخرب هستند و برای تخریب دیگران به سمت آن‌ها پرتاب می‌شوند. متاسفانه نقدها مثل میوه‌های در هم بازار هستند؛ وقتی شما پذیرای نقد هستید، هم انتقادات سازنده را دریافت می‌کنید و هم مخرب. بنابراین خودتان باید یاد بگیرید انواع آن‌ها را بشناسید، از سازنده‌ها استفاده کنید و مخرب‌ها را دور بریزید.

مزیت‌های انتقادات سازنده آنقدر زیاد است که می‌ارزد آن‌ها را به‌صورت در هم با مخرب‌ها دریافت کنید و خودتان جداسازی انجام دهید. انتقادهای مخرب هیچ منفعتی برای شما ندارند، فقط باید آن‌ها را تشخیص دهید و نگذارید روی شما تأثیر بگذارند؛ اما انتقادات سازنده خیرخواهانه هستند و به بهبود و رشد شما کمک می‌کنند.

در ادامه انواع انتقاد را نام می‌بریم، درباره ویژگی‌های هرکدام توضیح می‌دهیم و مثالی برای آن‌ها ارائه خواهیم داد.

1. انتقاد سازنده

انتقادهای سازنده با هدف رشد، پیشرفت و کمک به دیگری بیان می‌شوند. منتقدان سازنده نه قصد تخریب طرف مقابل را دارند و نه حس خود برتربینی را به طرف مقابل انتقال می‌دهند. آن‌ها فقط بازخوردی سازنده ارائه می‌دهند که شنونده با توجه به آن می‌تواند در یک حوزه ارتقا پیدا کند.

در انتقاد سازنده، فرد منتقد ابتدا برای مدتی مورد انتقاد را تحت نظر قرار می‌دهد تا مطمئن شود قضاوت درستی دارد. سپس شیوه و موقعیت درستی برای بیان پیدا می‌کند و به‌صورت خصوصی نقد خود را بیان می‌کند. او همچنین راهکاری پیشنهادی برای حل نقطه ضعف طرف مقابل ارائه می‌دهد و در صورت نیاز به او برای برطرف کردن این ضعف کمک خواهد کرد.

به‌عنوان مثال یک حاجی بازاری[u2]  را تصور کنید. او برای حسابداری حجره هنوز حساب‌ها را در دفتر ثبت می‌کند. فرزند او انتقادی درباره حسابداری سنتی دارد و پدرش را برای استفاده از سیستم‌های آنلاین و نرم‌افزارهای حسابداری راهنمایی می‌کند. این یک انتقاد سازنده و به‌جاست که به پدر کمک می‌کند خیلی راحت‌تر حساب‌وکتاب‌هایش را مدیریت کند.

2. انتقاد مخرب[u3] 

نقدهای مخرب معمولا با نیت‌ها و انگیزه‌های منفی انجام می‌شوند. در این حالت، منتقد یا قصد دارد طرف مقابل را تخریب و تضعیف کند یا می‌خواهد خود را برتر و بالاتر نشان دهد. نقدهای مخرب معمولا اعتماد به نفس و عزت نفس دیگران را هدف می‌گیرند.

مهم‌ترین ویژگی‌های نقدهای مخرب عبارتند از:

·      انرژی منفی زیادی از گوینده به شنونده منتقل می‌شود و روی شنونده تأثیر منفی می‌گذارد.

·      شخصیت افراد نقد می‌شود، نه اعمال آن‌ها.

·      منتقد لحن تندی دارد یا با نگاه از بالا به پایین انتقاد می‌کند.

·      معمولا بیش از حد کلی است و روی مشکل خاصی تمرکز ندارد.

·      گوینده فقط مشکلات و ضعف‌ها را بیان می‌کند و هیچ راه حلی برای آن ارائه نمی‌دهد.

مثال‌های انتقاد مخرب در جامعه زیاد است؛ از جامعه‌های کوچک مانند خانواده و فامیل گرفته تا جوامع بزرگ‌تر مثل گروه مشتریان یک کسب‌وکار. در شبکه‌های اجتماعی، کامنت‌های بسیاری از پست‌ها نقد مخرب هستند و کاربرها وقت خود را برای قضاوت کردن و تخریب دیگران صرف می‌کنند.

روش درست انتقاد چیست؟

گاهی اوقات مرز سازنده یا مخرب بودن انتقاد، به باریکی یک تار مو است! ممکن است فرد منقد با نیت خوب و هدف کمک به طرف مقابل از او انتقاد کند؛ اما شیوه درست انتقال منظور خود را نمی‌داند. به همین دلیل طرف مقابل از صحبت‌هایش برداشت منفی می‌کند و آزرده می‌شود.

اگر قصد دارید نقد سازنده‌ای به کسی ارائه دهید، ابتدا سوال‌های زیر را از خود بپرسید و سپس به سراغ بیان انتقادتان بروید تا شامل ضرب‌المثل آش خورده و دهان سوخته نشوید.

·      آیا طرف مقابل ظرفیت روانی لازم برای شنیدن انتقاد را دارد یا ممکن است دچار سوءتفاهم شود؟

·      آیا از موردی که قصد نقد آن را دارید، مطمئن هستید؟ دلیل شما برای انتقاد چیست؟

·      آیا برطرف کردن ضعفی که مشاهده کرده‌اید برای طرف مقابل ضروری است؟

·      انتقاد شما چه تأثیری در طرف مقابل دارد؟ عزت نفس او را کاهش می‌دهد یا به رشد و پیشرفت او کمک می‌کند؟

·      بهترین لحنی که می‌توانید نقد خود را بیان کنید چیست؟ باید از چه جملاتی استفاده کنید تا طرف مقابل آزرده نشود؟

·      آیا می‌توانید به‌صورت خصوصی انتقاد خود را به طرف مقابل انتقال دهید؟

·      آیا در کنار نقدی که ارائه می‌دهید، پیشنهادی برای بهبود هم دارید؟ می‌توانید به طرف مقابل برای از بین بردن ضعف مورد نظر کمک کنید؟

با پاسخ به سوال‌های بالا می‌توانید به‌درستی از دیگران انتقاد کنید. بعد از بیان نقد خود مطمئن شوید طرف مقابل منظور و حسن نیت شما را به درستی درک کرده است.

روش درست پاسخ به انتقاد چیست؟

تا این بخش از مقاله درباره انتقاد کردن صحبت کردیم و متوجه شدیم شنیدن انتقادات سازنده تا چه اندازه می‌تواند کمک‌کننده باشد. انتقاد شنیدن هم آدابی دارد که بد نیست آن را بدانید. دانستن این آداب هم به خودتان کمک می‌کند که از نقدهای درست استفاده کنید و هم باعث می‌شود دیگران شما را به‌عنوان فردی انتقادپذیر بشناسند. دیگران وقتی می‌دانند شخصی انتقادپذیر است، هر پیشنهادی که به بهبود او کمک می‌کند را به او ارائه می‌دهند.

در هر جایگاهی که باشید، احتمالا در طول زندگی بارها نقد می‌شوید. بعضی از انتقادها سازنده هستند و بعضی دیگر مخرب. یکی از مهم‌ترین بخش‌های انتقاد این است که شما بدانید چطور آن را بشنوید و چه واکنشی نشان دهید. در ادامه نکاتی را توضیح می‌دهیم که به شما کمک می‌کند تشخیص دهید روش درست انتقاد چیست.

1.    ماهیت نقد را درک کنید؛ سازنده است یا مخرب؟ نوع واکنش به هرکدام از انواع انتقاد فرق دارد.

2.    بازخوردهای سازنده را جدی بگیرید؛ آن‌ها نقاط تاریک و ضعف‌هایی که از چشم شما پنهان مانده را نشان می‌دهند.

3.    نقدهای مخرب را نادیده بگیرید و فقط در صورت لزوم به منتقد پاسخ دهید. فراموش نکنید که بسیاری از انتقادات پذیرفتنی نیستند و مروارید فقط در بعضی از صدف‌ها وجود دارد.

4.    با منتقدهای سازنده صحبت کنید. دیدگاه منتقدان را مورد بررسی قرار دهید، در صورت نیاز سوتفاهم‌ها را برای آن‌ها روشن کنید و اگر ضعفی وجود دارد، از منتقدها برای حل آن کمک بگیرید.

5.    تندی در برابر انتقاد اشتباه‌ترین واکنش ممکن است و روی تصویر برند شما تأثیر بسزایی می‌گذارد. پس حتی در برابر نقدهای مخرب هم صبور باشید، کمی درباره آن‌ها فکر کنید و سپس به درست‌ترین شیوه ممکن به آن‌ها پاسخ دهید.

6.    انتقاد چه مثبت باشد، چه منفی، نشان می‌دهد مردم به برند شما توجه می‌کنند. با واکنش درست می‌توانید تصویر مثبتی از برند خود در ذهن آن‌ها حک کنید.

7.    نقدهای منفی می‌توانند یک عامل محرک و انگیزه‌بخش برای شما باشند!

8.    همیشه موضع مثبت خود در برابر انتقاد سازنده را به مخاطبان نشان دهید و از آن‌ها بخواهید شما را نقد کنند. برای دریافت نقدها از مخاطبان هم می‌توانید از فیدی بک استفاده کنید.[u4] 

9.    در برابر هر نقدی، صبور باشید. ابتدا کمی فکر کنید و سپس پاسخ دهید.

سخن پایانی

سوال «انتقاد چیست؟» در ذهن بسیاری از افراد، مفهومی منفی را تداعی می‌کند. بسیاری از مردم تصور می‌کنند انتقاد یعنی زیر سوال بردن شخصیت و اعمال آن‌ها. این مسئله ریشه‌های درونی دارد؛ وقتی کودکی از پدر و مادر انتقاد می‌کند و با واکنش تند مواجه می‌شود یا وقتی در مدرسه به دانش‌آموزان یاد می‌دهند که تمجید یک مفهوم مثبت و نقد یک مفهوم منفی است، تأثیر آن تا بزرگسالی با افراد باقی می‌ماند.

در این مقاله توضیح دادیم انتقاد چیست و چه انواعی دارد و چرا مهم است. همچنین دلایل اهمیت نقد کردن، به خصوص برای کسب‌وکارها، را توضیح دادیم. اکنون می‌دانید که نقد شدن و نقد کردن اگر به شیوه درست و سازنده باشد، اثرات مثبت بسیاری به دنبال دارد و به رشد و پیشرفت افراد، کسب‌وکارها و حتی جامعه هم کمک می‌کند. فراموش نکنید که در نقدها ممکن است مرواریدی برای کسب‌وکار شما وجود داشته باشد!

منابع: